زنگ خطر حضور آمریکا در ۱۶۰ کیلومتری ایران / پاکستان کار دستمان داد؟

پیشنهاد اخیر ژنرال عاصم منیر، رئیس ستاد ارتش پاکستان، به ایالات متحده برای سرمایه‌گذاری در بندر پسنی، به عنوان یک نقطه عطف راهبردی در جنوب آسیا تلقی می‌شود. این بندر که در ایالت بلوچستان پاکستان و در دهانه اقیانوس هند واقع شده، می‌تواند نقشه نفوذ تجاری و نظامی منطقه را بازترسیم کرده و به رقابت میان واشنگتن، پکن، تهران و دهلی‌نو ابعاد تازه‌ای ببخشد.

نگرانی راهبردی ایران: حضور آمریکا در چند قدمی مرز

حساسیت اصلی این پروژه برای ایران، موقعیت جغرافیایی آن است. یک کارشناس علوم سیاسی در گفتگو با الجزیره توضیح می‌دهد: «بندر پسنی تنها ۱۶۰ کیلومتر از مرز ایران و حدود ۲۸۰ کیلومتر از بندر چابهار فاصله دارد. این نزدیکی، آن را در حوزه نظارت عملیاتی تهران قرار می‌دهد و هرگونه حضور آمریکا، چه در قالب سرمایه‌گذاری و چه مدیریت لجستیکی، به یک منبع نگرانی راهبردی تبدیل خواهد شد.»

این تحولات در حالی رخ می‌دهد که آمریکا در سپتامبر ۲۰۲۵ (مهر ۱۴۰۴) معافیت‌های تحریمی بندر چابهار را لغو کرد؛ اقدامی که به عقیده کارشناسان، واشنگتن را به سمت یافتن جایگزینی در سواحل پاکستان سوق می‌دهد تا هم نفوذ خود را در همسایگی ایران و چین تقویت کند و هم پروژه مشترک ایران و هند در چابهار را تحت فشار قرار دهد.

چابهار در برابر پسنی: رقابت در کریدور شمال-جنوب

لغو معافیت‌های چابهار، سرمایه‌گذاران بین‌المللی را در همکاری با این پروژه محتاط کرده است. حضور آمریکا در پسنی می‌تواند این وضعیت را تشدید کند. با این حال، کارشناسان معتقدند چابهار یک مزیت ساختاری کلیدی دارد: این بندر تنها دروازه اقیانوسی ایران است که پتانسیل اتصال به شبکه سراسری راه‌آهن و از آنجا به آسیای مرکزی و روسیه را دارد. تسریع در تکمیل خط آهن چابهار-زاهدان می‌تواند این مزیت راهبردی را تثبیت کند.

واکنش ایران: بین دیپلماسی و مدیریت خطر

تحلیلگران بر این باورند که واکنش ایران به این پروژه، محتاطانه و چندلایه خواهد بود:

1. تقویت چابهار: تمرکز بر تکمیل زیرساخت‌ها و جذب شرکای آسیایی غیرغربی.

2. گفتگوی راهبردی با پاکستان: اطمینان از اینکه بندر پسنی به یک پایگاه نظامی یا اطلاعاتی آمریکا تبدیل نخواهد شد.
3. تنوع‌بخشی به شرکای تجاری: برای کاهش اثر تحریم‌ها.

هدف تهران، جلوگیری از نظامی‌سازی سواحل مکران و حفظ آن به عنوان یک عرصه همکاری اقتصادی است. اگر پروژه پسنی صرفاً ماهیت اقتصادی داشته باشد، واکنش ایران شدید نخواهد بود؛ اما تبدیل آن به یک پایگاه نظامی، “خط قرمز” تهران محسوب شده و بر روابط دوجانبه تأثیر منفی خواهد گذاشت.

دیدگاه متفاوت: توسعه به نفع امنیت

در مقابل، یک دیپلمات پیشین ایرانی با نگاهی متفاوت معتقد است توسعه زیرساخت‌ها در ایالت بلوچستان پاکستان، حتی با سرمایه آمریکایی، در نهایت به نفع امنیت ایران است. او استدلال می‌کند: «توسعه اقتصادی در این منطقه محروم می‌تواند به کاهش فعالیت گروه‌های مسلح و گرایش‌های تجزیه‌طلبانه کمک کرده و ثبات را در مرزهای دو کشور تقویت کند.» از این منظر، تا زمانی که پروژه ماهیت نظامی پیدا نکند، نگرانی عمده‌ای برای ایران ایجاد نمی‌کند.

اهمیت خبر برای شما چیست؟

این خبر یک هشدار ژئوپلیتیکی جدی برای منافع ملی ایران است و اهمیت آن را می‌توان در سه حوزه خلاصه کرد:

• ۱. تهدید مستقیم پروژه ملی چابهار: بندر چابهار قرار است به هاب تجاری ایران برای اتصال هند به افغانستان و آسیای مرکزی تبدیل شود. ایجاد یک بندر رقیب (پسنی) با حمایت و سرمایه آمریکا، آن هم پس از لغو معافیت‌های چابهار، مستقیماً این پروژه ملی را هدف قرار می‌دهد، جذابیت آن را برای سرمایه‌گذاران کاهش داده و کریدور ایران را تضعیف می‌کند.

• ۲. محاصره ژئوپلیتیکی و امنیتی: حضور اقتصادی، لجستیکی و بالقوه نظامی آمریکا در فاصله ۱۶۰ کیلومتری مرز شرقی ایران، حلقه فشار بر تهران را تنگ‌تر می‌کند. این حضور می‌تواند به یک پایگاه شنود اطلاعاتی و عملیاتی علیه ایران و همچنین علیه پروژه گوادر (تحت نفوذ چین) تبدیل شود و موازنه امنیتی منطقه را به ضرر ایران تغییر دهد.

• ۳. پیچیده‌تر شدن روابط با پاکستان: این اقدام، آزمونی برای روابط تهران-اسلام‌آباد است. ایران همواره به دنبال تعادل در روابط پاکستان با قدرت‌های رقیب (آمریکا و چین) بوده است. حرکت پاکستان به سمت میزبانی از آمریکا در چنین نقطه حساسی، این نگرانی را ایجاد می‌کند که اسلام‌آباد در حال اولویت‌بندی منافع خود در همکاری با واشنگتن، حتی به قیمت نادیده گرفتن ملاحظات امنیتی همسایه‌اش ایران است.

در یک کلام، پروژه پسنی یک “زنگ بیدارباش” برای دستگاه دیپلماسی و اقتصادی ایران است تا با سرعت بیشتری مزیت‌های رقابتی چابهار را فعال کرده و از طریق دیپلماسی، مانع از تبدیل یک پروژه اقتصادی به یک تهدید امنیتی در مرزهای شرقی کشور شود.