فرصت طلایی ایران از دست رفت / باخت بزرگ به امارات و ترکیه در بازار لبنیات

در این میان، ایران با وجود قرار گرفتن در میان ۱۲ تولیدکننده برتر شیر خام دنیا، سهمی تنها کمی بیش از یک میلیارد دلار دارد؛ رقمی که نشان از شکست استراتژیک و مدیریتی در یکی از صنایع کمتر تحریم‌پذیر کشور دارد. این اعداد نه‌تنها ناامیدکننده، بلکه هشداری است درباره فرصت طلایی از دست‌رفته‌ای که می‌توانست ایران را در صف اول صادرات منطقه قرار دهد.

غول‌های منطقه در مسیر صعود، ایران در مسیر سقوط

بر اساس داده‌های موسسه بین‌المللی Cognitive Market Research، حجم بازار جهانی لبنیات تا سال ۲۰۳۳ به رقم خیره‌کننده ۶۵۹ میلیارد دلار خواهد رسید.

در این میان، اروپا به تنهایی بیش از ۲۲۸ میلیارد دلار از این بازار را در اختیار خواهد داشت و در منطقه، کشورهایی مانند عربستان سعودی با ۹.۵ میلیارد دلار و امارات با ۳.۲ میلیارد دلار، در حال تبدیل شدن به بازیگران کلیدی هستند.

اما ایران، با وجود ظرفیت تولید سالانه بیش از ۱۰ میلیون تن شیر خام، سهمی اندک دارد: حدود یک میلیارد دلار؛ یعنی کمتر از یک‌دهم عربستان و یک‌سوم امارات.

کارشناسان می‌گویند این شکاف عمیق نشان از ضعف جدی در مدیریت صادرات، بازاریابی جهانی و سیاست‌گذاری صنعتی دارد؛ ضعف‌هایی که باعث شده ایران از یک قدرت تولیدی، به یک صادرکننده حاشیه‌ای در بازار جهانی لبنیات تبدیل شود.

پاشنه آشیل صادرات لبنیات ایران

با وجود ظرفیت عظیم تولید در داخل، کارشناسان دلایل عقب‌ماندگی ایران را نه در کیفیت محصولات، بلکه در مجموعه‌ای از اشتباهات مدیریتی و ساختاری می‌دانند:

فقدان برندسازی بین‌المللی: به گفته افشین حسینی، فعال صنعت لبنیات، شرکت‌های ایرانی هنوز درگیر بازار داخلی‌اند و هیچ استراتژی بلندمدتی برای معرفی برند ایرانی در جهان ندارند. بیشتر محصولات صادراتی ایران به‌صورت فله‌ای یا تحت برند واسطه‌ها در بازارهای خارجی عرضه می‌شوند.

بسته‌بندی غیرجذاب و سنتی: طراحی بسته‌بندی در ایران همچنان بر اساس سلیقه مصرف‌کننده داخلی انجام می‌شود، در حالی که بازارهای جهانی به دنبال طراحی مدرن و لوکس هستند. همین مسئله بخش بزرگی از مشتریان بین‌المللی را از محصولات ایرانی دور می‌کند.

فقدان شبکه توزیع و بازاریابی پایدار: حضور کم‌رنگ در نمایشگاه‌های بین‌المللی و ناتوانی در ایجاد کانال‌های پایدار فروش، موجب شده برندهای ایرانی در بازارهای خارجی ناشناس و کم‌اثر باقی بمانند.

سلاخی واحدهای تولیدی در داخل کشور

هم‌زمان با این عقب‌ماندگی در بازار جهانی، صنعت لبنیات ایران در داخل نیز روزهای سختی را می‌گذراند.

به گفته محمد فربد، سخنگوی انجمن صنایع لبنی، تعداد کارخانه‌های فعال از ۱۳۰۰ واحد به حدود ۳۰۰ واحد کاهش یافته است؛ یعنی در چند سال گذشته نزدیک به هزار واحد لبنی تعطیل یا در شرکت‌های بزرگ‌تر ادغام شده‌اند.

این آمار به‌خوبی نشان می‌دهد که بازار داخلی نیز به جای توسعه و رقابت، در حال انقباض و تمرکز است؛ شرایطی که می‌تواند آینده صنعت لبنیات کشور را تهدید کند.

صادرات نمادین و تحقیرآمیز

اگرچه از صادرات به بیش از ۳۰ کشور نام برده می‌شود، اما نگاهی به آمار واقعی گمرک در سال ۱۴۰۲ واقعیتی تلخ را آشکار می‌کند:

ایران در سال گذشته تنها ۲۲۰ کیلوگرم پنیر به دانمارک، ۵۰۰ کیلوگرم به چین و ۶۰۰ کیلوگرم به نروژ صادر کرده است؛ ارقامی که بیشتر به ارسال نمونه‌های آزمایشی شباهت دارد تا تجارت بین‌المللی واقعی.

به این ترتیب، نفوذ ایران در بازارهای جهانی لبنیات عملاً صفر است، و صادرات کشور بیشتر جنبه نمادین دارد تا اقتصادی.

آینده‌ای که می‌تواند متفاوت باشد

صنعت لبنیات ایران با پشتوانه تولید داخلی قوی، نیروی انسانی متخصص و موقعیت جغرافیایی مناسب، پتانسیل تبدیل‌شدن به یکی از قطب‌های صادراتی منطقه را دارد.

اما تا زمانی که نگاه صادرات‌محور و برندمحور از مرحله طراحی محصول تا بازاریابی بین‌المللی بر سیاست‌گذاری‌ها حاکم نشود، و چالش‌هایی مانند نوسانات ارزی، قیمت‌گذاری دستوری و ضعف تبلیغات خارجی حل نگردد، گنج ۶۵۰ میلیارد دلاری جهان همچنان در اختیار رقبا باقی خواهد ماند — رقبایی که با هوشمندی، جای خالی ایران را پر کرده‌اند.