یارانه ایران در جیب افغانستان و ۲ کشور دیگر / چرا؟
در شرایطی که کشور با بحران بی آبی دست و پنجه نرم می کند، اما سیاست های نادرست وزارت جهاد کشاورزی در زمینه الگوی کشت و عدم نظارت بر صادرات محصولات کشاورزی باعث شده است که بسیاری از محصولات آب بر به صورت آب مجازی سر از کشورهای دیگر در بیاورند.
بحران کم‌آبی وارد پنجمین سال متوالی شد که بخش عمده‌ای از آن ناشی از کاهش ۴۰ درصدی میزان بارش‌ها، هدررفت نزدیک به ۷۰ درصد منابع آبی در بخش کشاورزی و عدم اصلاح زیرساخت‌های توزیع آب است، اما دراین شرایط مسئولان امر به جای اصلاح رویه‌های غلط، اما اقدام به صادرات آب مجازی به کشورهای همسایه می‌کنند که ضربه نهایی را بر منابع آبی کشور وارد می‌کند.
میزان هدررفت آب در مسیر انتقال و ضعف زیرساخت‌های توزیع در بحران کم‌آبی این روز‌ها نقش پررنگی دارد؛ به طوری که بر اساس اعلام وزارت جهاد کشاورزی بین ۷۰ تا ۷۵ درصد و حتی به گفته وزارت نیرو از ۸۷ تا ۹۲ درصد میزان اتلاف منابع آبی در بخش کشاورزی است که به نظر می رسد این اختلاف آماری به دلیل تفاوت در شیوه محاسبه تلفات آب در مسیر انتقال و تبخیر پشت سد‌ها است.
گذشته از هدررفت منابع آبی در بخش کشاورزی، صادرات محصولات کشاورزی آب‌بر حجم قابل توجهی از منابع آبی آن هم با بهایی ناچیز به کشورهای همسایه موضوعی است که فشار زیادی به منابع آبی زیرزمینی وارد کرده و شور شدن آنها را سرعت بخشیده است.
صفدر نیازی شهرکی معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی درباره صادرات آب به کشورهای عربی اعلام کرد: ما هیچ‌گونه صادرات مستقیم آب نداریم و آنچه مطرح است صادرات آب مجازی است؛ یعنی آبی که در تولید محصولات کشاورزی مصرف می‌شود که در حال حاضر تراز آب مجازی کشور مثبت است و حدود ۲۹ میلیارد متر مکعب مازاد وجود دارد، همچنین حدود ۸۵ تا ۹۰ میلیارد متر مکعب از منابع آبی کشور در حوزه کشاورزی مصرف می‌شود که این مصرف بالا با استفاده از فناوری‌های نوین و مدیریت هوشمند منابع آب قابل کنترل و بهینه‌سازی است.
صادرات آب مجازی به نفع کدام کشورها؟
بررسی های میدانی نشان می دهد عمده مقاصد صادرات آب مجازی به کشورهای همسایه مانند عراق، افغانستان، امارات متحده عربی و ترکیه است؛ البته برخی از کشورهای اروپایی مانند رومانی، استونی و هلند نیز از این قاعده مستنثی نیستند و بسیاری از محصولات اصلی صادراتی ایران که آب بری زیادی دارد مانند هندوانه، گوجه فرنگی، سیب زمینی، مرکبات، خشکبار به ویژه پسته، خرما، زعفران، کیوی و سیب برای شان صادر می شود.
صادرات محصولات کشاورزی آب‌بر نتیجه‌ای جز خروج آب از کشور ندارد و ادامه این روند باعث فشار مضاعف بر منابع آبی، به ویژه منابع زیرزمینی شده که برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی برای تولید محصولات کشاورزی، منجر به فرونشست زمین می شود که خسارات جبران‌ناپذیری به زیرساخت‌ها و محیط زیست وارد می‌کند؛ بنابراین سیاست‌گذاری‌ها درحوزه آب مانند مدیریت مصرف و استفاده از روش‌های نوین آبیاری در سایه صادرات بی‌رویه محصولات آب‌بر عملاً بی‌اثر می‌شود.
یارانه پنهان در جیب کشورهای واردکننده
از آنجایی که قیمت آب مصرفی در بخش کشاورزی به صورت یارانه‌ای محاسبه می‌شود و صادرکنندگان هزینه واقعی آب مصرفی را پرداخت نمی‌کنند و محصولات خود را به قیمت‌های جهانی به فروش می‌رسانند که هم سود زیادی به جیب صادرکنندگان سرازیر می‌کند و هم به طور غیرمستقیم یارانه پنهان نصیب کشورهای واردکننده می‌شود. البته منهای مقوله اقتصادی که اهمیت بسیاری دارد، هرگونه آسیب به بخش آبی کشور در حالی که ایران با تنش آبی شدیدی و کاهش بارندگی ها رو به رو است، مستقیما خیانت ملی محسوب می شود.
البته ارزش ارزی حاصل از صادرات محصولات کشاورزی آب‌بر، جایگزین مناسبی برای آب از دست رفته نیست؛ ماجرای برگشت خوردن هندوانه‌های صادراتی از روسیه به دلیل وجود نیترات دراواخر اردیبهشت ماه سالجاری تنها بخشی از این ضرر هنگفت به شمارمی آید.
وزارت جهاد کشاورزی پاسخگو باشد
صادرات محصولات آب‌بری مانند هندوانه، کیوی، زعفران، پسته و خرما در تضاد آشکار با سیاست‌های کلان کشور برای حفظ منابع آبی و مدیریت بحران آب است؛ به طوری که وزارت جهاد کشاورزی که مسئولیت اصلی در تعیین الگوی کشت را برعهده دارد که لازم است به طور شفاف توضیح دهد که چرا سیاست‌ها متناسب با الگوی کشت اقلیم خشک کشور اجرا نشده است و باوجود بحران کم آبی اما چرا همچنان کشت محصولات آب‌بر مانند هندوانه، خربزه و صیفی‌جات ادامه دارد؟
تجربه نشان داده است که در برخی موارد، کشاورزان تحت تأثیر سیاست‌های نهاد‌های بالادستی و سودآوری محصولات، کشت محصولات آب‌بر را حتی با وجود اطلاع از بحران آب ترجیح داده و به سمت تولید آنها رفته و وزارت جهاد هم هیچ نظارتی برآن ندارد.
سیب زمینی های صادراتی سر از ایران درآورد
اتفاقی که برای بازار سیب زمینی سال گذشته افتاد از این جنس بود؛ به طوری که نوری قزلجه در واکنشی صریح اعلام کرد که صادرات بی رویه سیب زمینی باعث گرانی‌ها شده و بازار به واردات این محصول دارد که درنهایت دربهمن ماه سال گذشته سیب زمینی‌هایی که از ایران صادرشده بود با قیمتی بالاتر به ایران وارد شد و درنهایت سران قوا به دلیل عدم نظارت وزارت جهاد مجبور به تصمیم گیری دراین بازار شد.
به گفته کارشناسان بهتر است در بحران اخیر از کشت‌های گلخانه‌ای، جایگزینی سود حاصل از محصولات کشاورزی با صنایع و گردشگری و استفاده درست از ذخایر آب‌های زیرزمینی با استفاده از برخی کنتور‌های هوشمند مصرف آب بخش کشاورزی را مدیریت کرد همچنین نظارت بر مصرف آب بخش کشاورزی و تخصیص میزان استاندارد آب برای این بخش از وقوع بحران‌های آینده و به خطر افتادن امنیت آبی و غذایی در کشور جلوگیری می کند.
