آسمان ایران با پول بارانی می‌شود؟ / جزئیات طرح بزرگ بارورسازی ابرها
در بحبوحه پاییز خشک و تداوم زنگ خطر خشکسالی، دولت از نقشه راه بلندپروازانه خود برای “خرید باران از آسمان” رونمایی کرد: یک برنامه ۵ ساله با اعتبار ۷,۵۰۰ میلیارد تومانی برای بارورسازی گسترده ابرها در سراسر کشور.
محمدمهدی جوادیان زاده، رئیس سازمان مسئول این پروژه، ضمن دفاع از این طرح به عنوان «ارزان‌ترین روش استحصال آب»، جزئیات آن را فاش کرده است. اما آیا این سرمایه‌گذاری سنگین برای افزایش تنها ۱۵ درصدی بارش، واقعاً توجیه اقتصادی دارد و نگرانی‌های زیست‌محیطی آن چیست؟
با توجه به الزام برنامه هفتم توسعه برای جبران کمبود بارش از طریق روش‌های نوین، وزارت نیرو برنامه جامعی تحت عنوان «استحصال آب‌های جوی به پایش جوی» را تدوین کرده که منتظر تصویب نهایی در شورای عالی آب و تأمین بودجه از سوی سازمان برنامه است.
جزئیات کلیدی این برنامه ۵ ساله:
- هدف اصلی: جبران بخشی از کمبود بارش کشور و افزایش استحصال آب از منابع جوی.
- نیاز زیرساختی: تجهیز و راه‌اندازی ۱۲ پایگاه تخصصی در نقاط مختلف کشور و خرید ۵ فروند هواپیمای ویژه بارورسازی.
- اعتبار مورد نیاز: ۷,۵۰۰ میلیارد تومان (معادل ۷۵ هزار میلیارد ریال) برای دوره پنج ساله.
- میزان اثربخشی: پیش‌بینی می‌شود این عملیات بتواند میزان بارش در مناطق هدف را به طور میانگین تا ۱۵ درصد افزایش دهد.
دو پرسش کلیدی: آیا خطرناک است و آیا می‌ارزد؟
در این گزارش، به دو دغدغه اصلی پیرامون این تکنولوژی پاسخ داده شده است:
- آیا بارورسازی ابرها برای محیط زیست مضر است؟ (پاسخ: خیر)
به گفته جوادیان زاده، این نگرانی‌ها مبنای علمی ندارد. ماده اصلی مورد استفاده در این عملیات، «یدید نقره»، به مقادیر بسیار ناچیزی در ابرها پاشیده می‌شود که غلظت آن حتی از میزان طبیعی این ماده در محیط نیز کمتر است. پژوهش‌های جهانی در کشورهایی که ده‌ها سال است این عملیات را انجام می‌دهند، هیچ‌گونه اثر مخرب زیست‌محیطی یا تجمع این ماده در خاک و آب را نشان نداده است.
- آیا بارورسازی ابرها صرفه اقتصادی دارد؟ (پاسخ: بله، اما با یک ابهام بزرگ)
رئیس سازمان توسعه فناوری‌های نوین آب‌های جوی، بارورسازی را «ارزان‌ترین روش استحصال آب» می‌داند. او به گزارشی از هند استناد می‌کند که هزینه تولید هر متر مکعب آب از این روش را ۲۲ دلار محاسبه کرده است.
تحلیل خودرو یک: معمای ۲۲ دلاری و یک اشتباه محاسباتی احتمالی
ادعای «ارزان بودن» بارورسازی در حالی مطرح می‌شود که هزینه ۲۲ دلاری برای هر متر مکعب آب، یک عدد فوق‌العاده گران است. برای درک بهتر، این عدد را مقایسه کنیم:
- هزینه آب شیرین‌کن‌های خلیج فارس: هزینه تولید هر متر مکعب آب شیرین از طریق تأسیسات نمک‌زدایی در ایران، حدود ۱ تا ۱.۵ دلار است.
- هزینه آب تصفیه‌شده شهری: آبی که درب منازل تحویل داده می‌شود، هزینه‌ای بسیار کمتر از این ارقام دارد.
چرا این عدد اینقدر بالاست؟ به احتمال قوی، در نقل قول ذکر شده از گزارش هندی، یک اشتباه در ترجمه یا برداشت رخ داده است. معمولاً در مطالعات جهانی، هزینه بارورسازی ابرها بین ۲ تا ۲۰ سِنت (۰.۰۲ تا ۰.۲۰ دلار) به ازای هر متر مکعب برآورد می‌شود که آن را به یکی از ارزان‌ترین روش‌ها تبدیل می‌کند. عدد ۲۲ دلار احتمالاً مربوط به یک شرایط خاص یا واحدی دیگر (مانند هزینه به ازای هر هکتار-میلیمتر بارش) بوده است.
نتیجه‌گیری تحلیلی
با فرض اینکه هزینه واقعی بارورسازی در همان محدوده جهانی (چند سِنت) باشد، این طرح یک سرمایه‌گذاری استراتژیک برای کشوری خشک مانند ایران است. اگرچه بارورسازی به تنهایی نمی‌تواند بحران آب را حل کند (زیرا نیازمند وجود ابرهای مناسب است)، اما به عنوان یک راهکار مکمل در کنار مدیریت مصرف، اصلاح الگوی کشت و بازچرخانی آب، نقشی حیاتی ایفا می‌کند. تصویب و اجرای کامل برنامه ۷,۵۰۰ میلیارد تومانی، گامی مهم برای استفاده حداکثری از تمام پتانسیل‌های آبی کشور، حتی قطرات بارانی است که در آسمان پنهان شده‌اند. این طرح، جنگ ایران با خشکسالی را وارد فاز تکنولوژیک و هوشمندانه‌تری می‌کند.
