موتور حذف یارانه روشن شد / تعیین یک برنامه فشرده و جدید

در حالی که تاکنون یارانه ۸ میلیون نفر قطع شده، برنامه حذف ۱۰ میلیون نفر دیگر تا پایان سال در دستور کار است. اما این جراحی بزرگ اقتصادی با یک چالش فنی کلیدی روبروست: تفکیک حساب‌های بانکی شخصی از حساب‌های تجاری و تنخواه‌گردان شرکت‌ها، که به مهم‌ترین گلوگاه برای شناسایی دقیق ثروتمندان و جلوگیری از خطا تبدیل شده است.

سیاست حذف یارانه نقدی سه دهک بالای درآمدی، به عنوان یکی از تکالیف قانون بودجه، با سرعت در حال اجراست، اما جزئیات فنی و معیارهای آن، ابهامات و نگرانی‌های جدی را به همراه داشته است.

۱. ابعاد اجرایی: حذف ۱۸ میلیون نفر تا پایان سال

مقامات وزارت رفاه تأیید کرده‌اند که فرآیند حذف یارانه‌بگیران از دهک‌های ۸، ۹ و ۱۰ با سرعت ماهانه ۱ تا ۳ میلیون نفر ادامه خواهد یافت. با حذف یارانه حدود ۸ میلیون نفر تا کنون، دولت قصد دارد این عدد را تا پایان سال به مجموع ۱۸ میلیون نفر برساند.

۲. مکانیزم شناسایی: حکمرانی مبتنی بر داده به جای خوداظهاری

به گفته احد رستمی، معاون رفاه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، مبنای این شناسایی دیگر خوداظهاری افراد نیست، بلکه “پایگاه رفاه ایرانیان” است. این پایگاه داده عظیم که از سال ۱۳۹۲ در حال تکمیل است، اطلاعات ثبتی خانوارها شامل انواع دارایی، گردش حساب‌های بانکی و سایر شاخص‌های اقتصادی را تجمیع و تحلیل می‌کند. این گذار به یک سیستم ثبتی-محور، گامی مهم به سوی حکمرانی مدرن مبتنی بر داده است.

۳. چالش‌های کلیدی: حساب‌های تجاری و معیارهای مبهم

با این حال، این سیستم با دو چالش بزرگ مواجه است:

• ابهام در معیارها: شاخص اصلی حذف، “سرانه درآمد ماهانه بالای ۱۰ میلیون تومان پس از کسر هزینه اجاره” اعلام شده است. منتقدان معتقدند این رقم با توجه به تورم افسارگسیخته، یک معیار قدیمی است که می‌تواند به اشتباه طبقه متوسط را نیز هدف قرار دهد.
• خطا در داده‌ها: بزرگترین منبع اعتراضات، مربوط به گردش مالی بالای حساب‌های بانکی است. بسیاری از این حساب‌ها، حساب‌های تنخواه گردان شرکت‌ها هستند که به نام افراد حقیقی ثبت شده‌اند. برای حل این مشکل، وزارت رفاه با همکاری بانک مرکزی، پروژه تفکیک حساب‌های تجاری از شخصی را کلید زده است تا از این پس، گردش مالی کسب‌وکارها به عنوان درآمد شخصی افراد محاسبه نشود.

۴. وضعیت ایرانیان خارج از کشور

حسن نوروزی، مدیرعامل سازمان هدفمندی یارانه‌ها، اعلام کرد که حدود یک میلیون ایرانی مقیم خارج نیز در لیست یارانه‌بگیران قرار دارند. وی تأکید کرد که صرف اقامت در خارج موجب حذف یارانه نمی‌شود و وضعیت مالی این افراد نیز بر اساس همین شاخص‌های داده‌محور سنجیده خواهد شد؛ رویکردی که اجرای دقیق آن به دلیل محدودیت دسترسی به داده‌های مالی برون‌مرزی، خود یک چالش بزرگ است.