تکلیف فاز جدید کالابرگ روشن شد / انقلاب در سبد معیشت خانوار

بر اساس جزئیات فاش‌شده از فاز پنجم این طرح، قیمت ۱۵ قلم کالای اساسی برای مشمولان ثابت مانده و از نوسانات بازار مصون خواهد بود؛ سیاستی که اگرچه می‌تواند قدرت خرید را حفظ کند، اما چالش‌های عظیمی را در زمینه تأمین مالی و لجستیک بر دوش دولت قرار می‌دهد.

طرح کالابرگ الکترونیک که اجرای آن از اواخر سال ۱۴۰۱ در دولت سیزدهم آغاز شد، در آستانه ورود به مرحله پنجم و تحولی بنیادین قرار گرفته است. هرچند وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی هنوز تاریخ دقیقی برای اجرا اعلام نکرده، اما بر اساس اظهارات مقامات ارشد دولتی، سه تغییر کلیدی در راه است:

۱. تغییر بنیادی: تثبیت قیمت برای جمعیت هدف

مهم‌ترین و جسورانه‌ترین تغییر، پیشنهاد “ثبات قیمت” برای اقلام مشمول طرح است. غلامرضا نوری قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی، اعلام کرده که این پیشنهاد به رئیس‌جمهور ارائه شده و پس از موافقت، قیمت کالاهایی مانند گوشت، مرغ، برنج و روغن در طرح کالابرگ ثابت می‌ماند.

• مفهوم کلیدی: این بدان معناست که حتی اگر قیمت مرغ در بازار آزاد به دلیل هزینه‌های تولید افزایش یابد (اصلاح قیمت)، این افزایش شامل حال خریداران از طریق کالابرگ نخواهد شد. هدف، ایجاد یک سبد هزینه ثابت و قابل پیش‌بینی برای خانوارهاست.

۲. تغییر در سبد کالا: افزایش به ۱۵ قلم

سبد کالابرگ که پیش از این شامل ۱۱ قلم (شیر، پنیر، ماست، تخم مرغ، مرغ، گوشت منجمد، ماکارونی، برنج، قندوشکر، حبوبات و روغن) بود، غنی‌تر خواهد شد.

• اقلام جدید: ماهی، میگو، گوشت بوقلمون و گوشت بلدرچین به این فهرست اضافه می‌شوند تا تنوع پروتئینی و ارزش غذایی سبد افزایش یابد.

۳. تغییر در ساختار اجرایی: تضمین ثبات

برای اجرایی کردن سیاست تثبیت قیمت، ساختار مدیریتی طرح گسترده‌تر می‌شود.

• مشارکت نهادها: وزارت جهاد کشاورزی و سایر دستگاه‌های مرتبط، در کنار وزارت تعاون (مجری اصلی) نقش فعالی ایفا خواهند کرد.
• قراردادهای بلندمدت: به گفته احمد میدری، وزیر تعاون، برای جلوگیری از نوسانات، قراردادهای بلندمدت دو تا سه‌ماهه با تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان منعقد خواهد شد تا قیمت تمام‌شده برای دولت قابل کنترل باشد.

تحلیل استراتژیک: فرصت‌ها و تهدیدها

این طرح یک شمشیر دولبه با پیامدهای عمیق است:

• فرصت‌ها و اهداف مثبت:

• ایجاد امنیت روانی: تثبیت قیمت، حس پیش‌بینی‌پذیری و امنیت اقتصادی را برای خانوارها به ارمغان می‌آورد و از اضطراب ناشی از تورم روزانه می‌کاهد.

• حمایت واقعی از معیشت: برخلاف یارانه نقدی که ارزش آن با تورم آب می‌رود، کالابرگ با قیمت ثابت، قدرت خرید واقعی را حفظ می‌کند.

• بهبود تغذیه: افزودن اقلام پروتئینی جدید می‌تواند به بهبود شاخص‌های سلامت و امنیت غذایی در دهک‌های پایین درآمدی کمک کند.

• ریسک‌ها و چالش‌های عظیم:

• بار مالی بر دوش دولت: سوال اصلی اینجاست: مابه‌التفاوت قیمت ثابت طرح با قیمت شناور بازار را چه کسی پرداخت می‌کند؟ این سیاست به یک منبع بودجه بسیار هنگفت و پایدار نیاز دارد که در شرایط فعلی اقتصاد ایران، تأمین آن یک چالش بزرگ است.

• ریسک رانت و فساد: هرگاه دو نرخ (قیمت دولتی و قیمت آزاد) برای یک کالا وجود داشته باشد، زمینه برای ایجاد شبکه رانت، احتکار و نشت کالا از زنجیره توزیع دولتی به بازار آزاد فراهم می‌شود. نظارت بر این زنجیره پیچیده و پرهزینه خواهد بود.

• فشار بر تولیدکننده: اگر دولت در پرداخت مابه‌التفاوت قیمت به تولیدکنندگان تأخیر کند یا نرخ‌گذاری دستوری به آنها تحمیل شود، می‌تواند منجر به زیان‌ده شدن تولید، کاهش کیفیت و در نهایت، کمبود کالا در بلندمدت شود.

تحلیل پایانی: موفقیت این طرح جاه‌طلبانه، در گروی سه شرط اساسی است: تأمین مالی پایدار و شفاف، ایجاد یک سامانه نظارتی ضدفساد و هوشمند بر زنجیره تأمین، و حمایت واقعی از تولیدکننده برای جلوگیری از ورشکستگی. در غیر این صورت، این طرح نیز ممکن است به سرنوشت سیاست‌های مشابه قبلی دچار شده و به جای حل مشکل، بحران‌های جدیدی را خلق کند.