گنج بزرگ در همسایگی/ ایران بازار منطقه را دو دستی تقدیم رقبا کرد!
در حالی که بحران‌های غذایی و افزایش سرسام‌آور قیمت محصولاتی چون پیاز و سیب‌زمینی، کشورهای همسایه از جمله روسیه، امارات، عمان و عراق را به ستوه آورده و بازاری تشنه و میلیاردی در یک قدمی ایران خلق کرده است، آمارها از یک غفلت بزرگ و یک فرصت‌سوزی تاریخی پرده برمی‌دارند. جای خالی ایران در این بازار طلایی، سوالی بزرگ را در ذهن ایجاد می‌کند: چرا با وجود ظرفیت عظیم تولید، سهم ایران از این خوان گسترده، درآمدی ناچیز و تقریباً هیچ است؟
سید طه‌حسین مدنی، رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند، تصویری تکان‌دهنده از وضعیت ارائه می‌دهد. به گفته او، کشورهای همسایه به دلیل شرایط اقلیمی، جنگ یا سیاست‌های داخلی، به شدت به واردات محصولات کشاورزی وابسته‌اند. این یک فرصت طلایی برای ایران است که با تنوع اقلیمی خود می‌توانست به قطب صادرات منطقه تبدیل شود.
- روسیه: کاهش ۱۵ درصدی تولید سیب‌زمینی و افزایش ۳ برابری قیمت، این کشور را وادار به واردات از مصر و بلاروس کرد. سهم ایران؟ یک عدد ناچیز و باورنکردنی: تنها ۶۱.۶ تن در کل سال ۱۴۰۲!
- عمان و امارات: ممنوعیت صادرات از سوی هند، قیمت پیاز را در عمان ۳۰۰ درصد و در امارات تا ۶ برابر افزایش داد. بازاری که می‌توانست با محصولات ایرانی سیراب شود.
- عربستان و قطر: این کشورها با کسری تولید دائمی مواجه‌اند و برای تأمین پیاز خود به دیگران چشم دوخته‌اند، اما ظاهراً ایران در لیست گزینه‌های اصلی آن‌ها نیست.
- عراق، ترکیه، آذربایجان: هرکدام در بازه‌های زمانی مختلف با بحران گوشت، غلات و نان مواجه شدند و برای کنترل بازار، دست به دامن واردات شدند.
اعداد فریاد می‌زنند: عمق فاجعه صادراتی
گزارش‌ها نشان می‌دهد ایران در سال ۱۴۰۲، با تمام ظرفیت‌هایش، تنها ۴۰۰ هزار تن سیب‌زمینی به ارزش ناچیز ۱۱۷ میلیون دلار صادر کرده است. این عدد در برابر اقیانوس تقاضای منطقه، به یک شوخی تلخ شبیه است. در حالی که بازار روسیه به تنهایی کشش واردات صدها هزار تن سیب‌زمینی را دارد، کل صادرات ایران به این غول شمالی تنها ۶۱ تن بوده است! این آمار نه یک اشتباه تایپی، بلکه عمق یک فاجعه مدیریتی در حوزه تجارت خارجی را به تصویر می‌کشد. ما بازاری را از دست داده‌ایم که برای به دست آوردن آن، رقبای ما هزینه‌های گزافی می‌کنند.
اطلس تجارت یا اطلس حسرت؛ راهکار چیست؟
به گفته مدنی، راه‌حل این غفلت استراتژیک، تدوین یک “اطلس تجارت” جامع است. اطلسی که به تولیدکننده و صادرکننده ایرانی بگوید کدام کشور، در چه زمانی، به چه محصولی نیاز دارد. این نقشه راه می‌تواند فرصت‌های بالقوه را به دلارهای واقعی برای اقتصاد کشور تبدیل کند. قرار است نشست “اطلس تجارت ایران” اواخر پاییز برگزار شود، اما سوال اینجاست که تا آن زمان، چند فرصت میلیاردی دیگر از دست خواهد رفت؟
این چالش‌ها تنها مختص همسایگان ما نیست؛ حتی کشورهای توسعه‌یافته مانند آلمان، آمریکا و کانادا نیز با بحران‌های مقطعی کمبود روغن، شیرخشک و کاهو مواجه شده‌اند. این نشان می‌دهد که بازار غذا، بازاری همیشه تشنه و پر از فرصت است. فرصتی که ایران به سادگی در حال واگذاری آن به کشورهایی چون مصر، بلاروس و پاکستان است و کشاورز ایرانی، حسرت‌زده، نظاره‌گر بازاری است که می‌توانست متعلق به او باشد.
