پایان یک باج‌گیری تاریخی/ بغداد به سیم آخر زد
در یک اقدام که می‌تواند نقشه انرژی خاورمیانه را دستخوش تغییر کند، محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، با اعلام رسیدن این کشور به خودکفایی در تولید فرآورده‌های نفتی، دستور توقف کامل واردات بنزین، دیزل (گازوئیل) و نفت سفید را صادر کرد. این بیانیه جسورانه، که نماد بازسازی اقتصاد یک کشور جنگ‌زده است، با ترکیبی از تحسین و تردید از سوی تحلیلگران انرژی مواجه شده است. آیا عراق، غول تولیدکننده نفت خام، واقعاً توانسته است به استقلال کامل در حوزه سوخت دست یابد؟
ین دستاورد بزرگ، حاصل یک استراتژی دو وجهی و متمرکز دولت جدید عراق از اواخر سال ۲۰۲۲ بوده است:
- افزایش تولید نفت خام: موفقیت در توسعه میادین نفتی کلیدی مانند میدان نصیریه (با افزایش تولید تا ۸۰ هزار بشکه در روز) و افزایش سهمیه تولید در چارچوب توافق اوپک پلاس، مواد اولیه لازم برای پالایشگاه‌ها را فراهم کرده است.
- احیای غول‌های پالایشی: مهم‌ترین بخش ماجرا، سرمایه‌گذاری سنگین و کار ۲۴ ساعته بر روی زیرساخت‌های پالایشگاهی کشور بوده است. پالایشگاه‌هایی که زمانی در اثر حملات تروریستی ویران شده بودند، امروز در حال بازگشت به اوج هستند.
- ظرفیت فعلی: عراق ظرفیت پالایشگاهی خود را به حدود ۱.۳ میلیون بشکه در روز رسانده است.
- هدف‌گذاری آینده: برنامه‌ریزی برای رساندن این ظرفیت به ۱.۵ میلیون بشکه در روز در آینده نزدیک ادامه دارد.
- نقاط کلیدی: تمرکز بر بهبود و نوسازی پالایشگاه‌های استراتژیک در کربلا، بصره و کرکوک، ستون فقرات این موفقیت بوده است.
این اقدامات باعث سقوط چشمگیر واردات بنزین از ۱۲۰ هزار بشکه در روز در سال گذشته به حدود ۵۰ هزار بشکه در روز در نیمه اول سال جاری میلادی شده است. این به معنای صرفه‌جویی صدها میلیون دلاری و تقویت چشمگیر تراز تجاری کشور است.
۲. روی دیگر سکه: چرا کارشناسان با دیده تردید می‌نگرند؟
با وجود این موفقیت غیرقابل انکار، اعلام «خودکفایی کامل» با چند چالش جدی روبروست که تحلیلگران به آن اشاره می‌کنند:
- سابقه ادعاهای مشابه: این اولین بار نیست که مقامات عراقی چنین ادعایی را مطرح می‌کنند. سال گذشته نیز معاون وزیر نفت خبر از خودکفایی داده بود، اما واردات همچنان ادامه یافت.
- معمای «کیفیت» در برابر «کمیت»: این مهم‌ترین نکته است. پالایشگاه‌های فعلی عراق ممکن است بتوانند حجم مورد نیاز بنزین و دیزل معمولی کشور را تولید کنند، اما هنوز در تولید محصولات با استاندارد بالا ضعف دارند. عراق همچنان مجبور به واردات موارد زیر است:
- بنزین با اکتان بالا (بنزین سوپر): مورد نیاز برای خودروهای مدرن.
- دیزل کم‌سولفور: مطابق با استانداردهای زیست‌محیطی یورو.
- شواهد گمرکی: داده‌های گمرکی کشورهایی مانند امارات و هند در سه‌ماهه دوم سال ۲۰۲۵، نشان‌دهنده ادامه صادرات سوخت به عراق است، هرچند با حجمی کمتر از گذشته. این داده‌ها مستقیماً ادعای توقف کامل واردات را نقض می‌کند.
یک پیروزی اقتصادی با چاشنی محاسبات سیاسی
تصمیم دولت عراق را می‌توان از دو منظر تحلیل کرد:
- پیروزی اقتصادی: شکی نیست که عراق گامی تاریخی در جهت کاهش وابستگی به واردات سوخت برداشته است. کاهش بیش از ۵۰ درصدی واردات بنزین یک دستاورد عظیم است که به ثبات اقتصادی و حفظ ذخایر ارزی کشور کمک شایانی می‌کند.
- محاسبات سیاسی: اعلام «خودکفایی کامل» احتمالاً یک بیانیه سیاسی با مصرف داخلی و خارجی است. این اقدام، تصویر یک دولت قدرتمند و موفق را به نمایش می‌گذارد که در حال بازگرداندن حاکمیت و استقلال اقتصادی به کشور است.
جمع‌بندی
عراق در مسیر صحیح استقلال انرژی قرار دارد، اما هنوز به مقصد نهایی نرسیده است. این کشور موفق شده وابستگی خود را به شدت کاهش دهد، اما تا زمانی که نتواند «شکاف کیفیت» را پر کرده و تمام نیازهای بازار داخلی خود را با استانداردهای روز دنیا تولید کند، همچنان یک واردکننده، هرچند کوچک، باقی خواهد ماند. بنابراین، دستور توقف واردات را باید به عنوان یک هدف استراتژیک و یک بیانیه سیاسی قدرتمند نگریست تا یک واقعیت کاملاً محقق شده در امروز.
