مسابقه کریدورها وارد فاز جدیدی شد / توافق مهم ایران و آذربایجان
در یک چرخش دیپلماتیک مهم پس از ماه‌ها تنش ژئوپلیتیک بر سر کریدورهای ترانزیتی در قفقاز، ایران و جمهوری آذربایجان با حضور نماینده‌ای از روسیه، بر سر “ساماندهی” و تسریع پروژه‌های حمل‌ونقل در مرز آستارا به توافق رسیدند.
این توافق که در جریان سفر وزیر راه و شهرسازی ایران به باکو حاصل شد، فراتر از یک تفاهم فنی است و به عنوان یک سیگنال استراتژیک برای احیای مسیر اصلی کریدور بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) و پاسخی عملی به بن‌بست ایجاد شده در پروژه بحث‌برانگیز “کریدور زنگزور” تلقی می‌شود.
سفر وزیر راه ایران به باکو و دیدار با معاون نخست‌وزیر آذربایجان را باید در بستر رقابت شدید ژئواکونومیک منطقه تحلیل کرد. اهمیت این توافق را می‌توان در سه لایه کلیدی شکافت:
۱. بستر استراتژیک: از تنش “زنگزور” تا همکاری “ارس” و “آستارا”
در دو سال گذشته، اصرار جمهوری آذربایجان و ترکیه بر ایجاد “کریدور زنگزور” (مسیر زمینی از خاک ارمنستان برای اتصال سرزمین اصلی آذربایجان به نخجوان) منجر به بحث هایی با ایران شد. ایران این کریدور را به دلیل تغییر مرزهای بین‌المللی و قطع دسترسی زمینی خود به ارمنستان، “خط قرمز” خود اعلام کرد. در مقابل، ایران “کریدور ارس” را به عنوان مسیری جایگزین از خاک خود برای اتصال آذربایجان به نخجوان پیشنهاد داد.
توافق اخیر در باکو نشان می‌دهد که با توجه به مقاومت ارمنستان و مخالفت ایران، طرف آذربایجانی و روسی به این نتیجه رسیده‌اند که مسیرهای عملیاتی موجود و در حال ساخت از طریق ایران (مسیر آستارا)، واقع‌بینانه‌ترین و سریع‌ترین گزینه برای تحقق اهداف ترانزیتی، به‌ویژه برای اتصال روسیه به آب‌های آزاد است.
۲. محورهای کلیدی توافق: فراتر از یک دیدار دیپلماتیک
توافق بر سر “ساماندهی حمل‌ونقل” شامل اقدامات مشخصی است که گلوگاه‌های اصلی کریدور شمال-جنوب را هدف گرفته است:
- تکمیل خط آهن رشت-آستارا: این بخش، حلقه مفقوده اصلی کریدور شمال-جنوب است که با تکمیل آن، بار روسیه می‌تواند به صورت یکپارچه و ریلی تا بنادر جنوبی ایران حمل شود. بازدید مشترک نشان‌دهنده عزم برای تسریع این ابرپروژه است.
- بهره‌برداری از پل جاده‌ای جدید آستارا: این پل که برای کاهش ترافیک و صف‌های طولانی کامیون‌ها در مرز ساخته شده، آماده بهره‌برداری است. توافق اخیر به معنای هماهنگی نهایی برای بازگشایی و عملیاتی کردن آن است.
- ساخت پایانه بار و خط آهن جدید در سمت ایران: ایران در حال ساخت یک بارانداز و خط آهن جدید در آستارا برای اتصال به شبکه ریلی آذربایجان است. این توافق به معنای تسریع این پروژه و هماهنگی فنی برای اتصال دو شبکه است.
- نقش محوری روسیه: حضور “طرف روسی” در بازدیدها تصادفی نیست. روسیه به عنوان ذی‌نفع اصلی این کریدور، هم سرمایه‌گذار (وام ۵۰ میلیارد روبلی برای خط آهن رشت-آستارا) و هم ناظر بر اجرای سریع آن است تا از انزوای ناشی از تحریم‌های غربی خارج شود.
۳. اهمیت برای ایران: تبدیل تهدید به فرصت
این توافق برای ایران یک موفقیت استراتژیک چندوجهی است:
- تثبیت نقش ایران به عنوان مسیر اصلی: این توافق عملاً جایگاه ایران را به عنوان مسیر اصلی، کوتاه‌ترین و اقتصادی‌ترین گزینه برای کریدور شمال-جنوب تثبیت می‌کند و از حاشیه رانده شدن ایران جلوگیری می‌کند.
- کاهش اهرم فشار “زنگزور”: با فعال‌سازی مسیرهای جایگزین از خاک ایران، جذابیت و ضرورت استراتژیک کریدور زنگزور برای باکو کاهش می‌یابد و اهرم فشار آن علیه ارمنستان و ایران تضعیف می‌شود.
- منافع اقتصادی قابل توجه: فعال‌سازی کامل این کریدور می‌تواند سالانه میلیاردها دلار درآمد ترانزیتی برای ایران به همراه داشته باشد و به توسعه اقتصادی استان‌های شمالی کشور (به‌ویژه گیلان) کمک شایانی کند.
