طرح بزرگ ایران / دروازه اتصال خلیج فارس به اروپا می‌شویم
ایران و ارمنستان در تازه‌ترین نشست مشترک خود بر راه‌اندازی خط آهن جلفا-دریای سیاه تأکید کردند؛ طرحی که نه‌تنها معادلات ژئوپلیتیکی منطقه را تغییر می‌دهد، بلکه ایران را به دروازه اصلی اتصال خلیج فارس به اروپا تبدیل خواهد کرد.
ایران در تلاش است با استفاده از موقعیت استراتژیک خود و همکاری با ارمنستان، کریدور چندوجهی خلیج‌فارس-دریای سیاه را فعال کند؛ مسیری که می‌تواند معادلات ترانزیتی منطقه را دگرگون کرده و هزینه و زمان تجارت با اروپا را کاهش دهد.
فعالسازی این کریدور زمانی دوباره بر سر زبان‌ها افتاد که آمریکا واسطه توافق دو کشور ارمنستان و آذربایجان برای راه‌اندازی کریدور زنگرور به منظور اتصال آذربایجان به نخجوان از خاک ارمنستان شد که مرزهای شمالی ایران را با تهدید حضور آمریکا و رژیم صهیونیستی مواجه می‌کند.
در نشست اخیر رؤسای جمهور ایران و نخست‌وزیر ارمنستان، یکی از موضوعات کلیدی، پروژه خط آهن جلفا-ارمنستان-گرجستان و در نهایت اتصال به دریای سیاه بود. سید حمید پورمحمدی، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان برنامه و بودجه، تأکید کرد که دولت ایران این مسیر را به عنوان یک اولویت راهبردی دنبال می‌کند و مذاکرات جدی برای اجرایی شدن آن با طرف ارمنی و سایر کشورهای ذی‌نفع در جریان است.
این مسیر بخشی از ابتکار منطقه‌ای «کریدور خلیج فارس ـ دریای سیاه» است که در سال ۲۰۱۶ با همکاری ایران، هند و ارمنستان مطرح شد. بر اساس این طرح، کالاها از بنادر جنوبی ایران بارگیری شده و پس از عبور از خاک ارمنستان و گرجستان، به بنادر پوتی و باتومی در دریای سیاه می‌رسند و سپس از طریق کشتی به بنادر بلغارستان و سایر کشورهای اتحادیه اروپا منتقل می‌شوند.
این کریدور علاوه بر گره زدن دو حوضه دریایی خلیج‌فارس و دریای سیاه در اطراف ایران به یکدیگر، مزیت اتصال سیاسی ایران به کشورهای اروپایی بالکان که سیاست‌های ملایم‌تری نسبت به کشورهای غربی دارند، را به همراه دارند.
کارشناسان معتقدند این پروژه برای ایران چند دستاورد مهم خواهد داشت: نخست، ایران به نقطه اتصال چهار حوضه دریایی مهم ـ خلیج فارس، دریای عمان، دریای خزر و دریای سیاه ـ تبدیل می‌شود و می‌تواند منافع اقتصادی خود را با کشورهای این مناطق پیوند دهد.
دوم، این مسیر وابستگی ایران به ترکیه به‌عنوان گذرگاه اصلی به اروپا را کاهش داده و گزینه‌ای امن‌تر و کم‌هزینه‌تر در اختیار قرار می‌دهد.
سوم، این کریدور جایگاه ایران در همکاری‌های منطقه‌ای با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، سازمان همکاری شانگهای و بریکس را تقویت خواهد کرد.
مزیت اقتصادی این مسیر نیز قابل توجه است. بررسی‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که ابتکارات مشابه مانند کریدور شمال ـ جنوب (INSTC) تا ۳۰ درصد صرفه‌جویی در هزینه‌ها و تا ۴۰ درصد کاهش زمان ترانزیت را به همراه داشته‌اند. بنابراین انتظار می‌رود کریدور خلیج فارس-دریای سیاه نیز اثر مشابهی داشته باشد.
از سوی دیگر، تحولات ژئوپلیتیکی جهان انگیزه کشورها برای استفاده از این مسیر را تقویت کرده است. بحران‌های اخیر در کانال سوئز، جنگ اوکراین، ناامنی در دریای سرخ، جنگ تعرفه‌ای ترامپ و حضور آمریکا در قفقاز و همسایگی ایران و روسیه، ضرورت یافتن مسیرهای جایگزین برای تجارت بین‌المللی را افزایش داده است.
در همین راستا، هند به‌عنوان چهارمین اقتصاد بزرگ جهان، علاقه‌مند است از این مسیر برای دسترسی سریع‌تر و ارزان‌تر به اروپا بهره ببرد.
ارمنستان به‌عنوان شریک کلیدی این پروژه نیز از منافع اقتصادی و سیاسی آن آگاه است. این کشور ضمن تلاش برای کاهش وابستگی صرف به ترکیه و آذربایجان، با کمک ایران و حمایت‌های اتحادیه اروپا، در حال توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل خود به‌ویژه در استان سیونیک است. ایران نیز با حضور شرکت‌های پیمانکاری خود در پروژه‌های جاده‌ای و ریلی ارمنستان مشارکت دارد.
کارشناسان ترانزیت بر این باورند که فعالسازی همزمان دو کریدور شمال-جنوب و خلیج فارس-دریای سیاه می‌تواند ایران را به یکی از بازیگران اصلی ترانزیت جهانی بدل کند. چنین جایگاهی علاوه بر درآمدهای اقتصادی، قدرت چانه‌زنی سیاسی ایران در معادلات منطقه‌ای و جهانی را افزایش خواهد داد.
به این ترتیب، تأکید دوباره ایران و ارمنستان بر اجرای خط آهن جلفا تا دریای سیاه نشان می‌دهد که این پروژه تنها یک طرح حمل‌ونقلی نیست؛ بلکه ابزاری راهبردی برای تقویت جایگاه ژئوپلیتیکی ایران و ایجاد یک مسیر مطمئن برای اتصال خلیج فارس به قلب اروپا خواهد بود.
