رقابت ایران با ۲ کشور همسایه به اوج رسید
اقتصاد سه کشور ایران، ترکیه و عربستان سعودی به‌عنوان بازیگران اصلی در منطقه خاورمیانه، ساختارهای متفاوتی را تجربه می‌کنند که ریشه در سیاست‌های اقتصادی، منابع طبیعی، وضعیت ژئوپلیتیکی و تعاملات بین‌المللی آن‌ها دارد.
در ادامه، به بررسی تطبیقی این کشورها از منظر شاخص‌های کلان اقتصادی، وضعیت واردات و صادرات و همچنین میزان جذب سرمایه‌گذاری خارجی پرداخته می‌شود.
ایران
ایران اقتصادی متکی بر منابع طبیعی به‌ویژه نفت و گاز دارد که با وجود ظرفیت‌های گسترده، سال‌هاست تحت تأثیر تحریم‌های اقتصادی بین‌المللی با محدودیت‌های جدی مواجه شده است. در سال‌های اخیر، با وجود موانع بانکی و محدودیت‌های تجاری، دولت تلاش کرده از طریق افزایش صادرات انرژی، به‌ویژه به بازار شرق آسیا، رشد اقتصادی را حفظ کند. افزایش صادرات غیر نفتی ایران هم در سالیان اخیر رشد قابل توجهی داشته که یک اهرم اصلی در کمک به اقتصاد ایران است.
تجارت خارجی
میزان صادرات و واردات ایران با وجود تحریم‌های شدید روندی افزایشی داشته است. تنها در سال گذشته حدود ۱۳۰ میلیارد دلار واردات و صادرات غیرنفتی صورت گرفته است که رشد بالایی نسبت به سال ۱۴۰۲ دارد. ایران در این سال‌ها تمرکز تجارت خود را بر روی کشورهای همسایه قرار داده است.
سرمایه‌گذاری خارجی
سطح سرمایه‌گذاری خارجی در ایران به‌طور محسوسی پایین است. محدودیت‌های ارزی و نبود دسترسی پایدار به نظام مالی بین‌المللی از جمله موانع جدی بر سر راه جذب سرمایه‌گذار خارجی به‌شمار می‌روند.
ترکیه
ترکیه به‌واسطه موقعیت جغرافیایی ویژه و ساختار صنعتی متنوع، یکی از اقتصادهای نوظهور در حال توسعه محسوب می‌شود. این کشور توانسته در بسیاری از حوزه‌ها از جمله خودروسازی، صنایع الکترونیک، گردشگری و کشاورزی، جایگاه مهمی در بازارهای بین‌المللی کسب کند. ت
در سال‌های اخیر، رشد اقتصادی ترکیه با چالش‌هایی از جمله نرخ تورم بسیار بالا و بی‌ثباتی ارزی مواجه شده است. نوسانات ارزش لیر و سیاست‌های پولی خاص دولت باعث کاهش اعتماد عمومی به نظام بانکی و پولی کشور شده است.
تجارت خارجی
ترکیه دارای سبد صادراتی متنوعی است که شامل کالاهایی نظیر خودرو، منسوجات، لوازم خانگی، مواد شیمیایی و محصولات کشاورزی می‌شود. واردات عمدتاً شامل انرژی (نفت و گاز)، مواد اولیه صنعتی و فناوری‌های پیشرفته است. اتحادیه اروپا، روسیه و چین از مهم‌ترین شرکای تجاری ترکیه به‌شمار می‌روند.
سرمایه‌گذاری خارجی
ترکیه همچنان یکی از مقاصد جذاب برای سرمایه‌گذاری خارجی به‌ویژه در حوزه‌های گردشگری، مسکن و تولیدات صنعتی است. با این وجود، ریسک‌های سیاسی، تغییرات ناگهانی در سیاست‌های اقتصادی و مسائل مربوط به استقلال بانک مرکزی گاه باعث کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران می‌شود.
عربستان سعودی
عربستان سعودی، از بزرگ‌ترین تولیدکننده‌های نفت در جهان و یکی از بازیگران کلیدی در بازار انرژی، طی دهه گذشته تلاش گسترده‌ای را برای کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی آغاز کرده است. برنامه راهبردی "چشم‌انداز ۲۰۳۰" به‌عنوان نقشه راهی برای تنوع‌بخشی به اقتصاد این کشور، پروژه‌های عظیم عمرانی، فناوری و گردشگری را در دستور کار قرار داده است.
علیرغم کاهش رشد اقتصادی در سال ۲۰۲۴ ناشی از افت قیمت جهانی نفت، عربستان به واسطه ذخایر ارزی بالا، سرمایه‌گذاری‌های عمومی گسترده و حمایت‌های سیاسی، توانسته روند توسعه را حفظ کند.
تجارت خارجی
صادرات این کشور به‌صورت غالب شامل نفت خام، فرآورده‌های پالایشگاهی و مواد پتروشیمی است. واردات نیز به کالاهای مصرفی، فناوری‌های نوین، تجهیزات صنعتی و مواد غذایی اختصاص دارد. ایالات متحده، چین، هند و کشورهای اروپایی از جمله شرکای تجاری عمده این کشور هستند.
سرمایه‌گذاری خارجی
عربستان سعودی با ارائه تسهیلات ویژه، معافیت‌های مالیاتی و ایجاد مناطق اقتصادی ویژه، به یکی از بزرگ‌ترین مقاصد سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در منطقه تبدیل شده است. تنها در سال‌های اخیر، توافق‌نامه‌هایی به ارزش صدها میلیارد دلار با شرکت‌های بین‌المللی به‌ویژه در حوزه انرژی پاک، فناوری و زیرساخت منعقد شده است.
این سه کشور نمایانگر سه مدل متفاوت از توسعه اقتصادی در منطقه هستند: مدل مقاومتی ایران، مدل تولید محور ترکیه و مدل سرمایه‌گذاری محور عربستان سعودی.
