شروع یک اتفاق بزرگ و طلایی برای ایران

اتحادهای اقتصادی منطقه‌ای، ازآسیای جنوب شرقی تااوراسیا، قواعد جدیدی برای تجارت و قدرت باز‌تعریف می‌کنند. جمهوری اسلامی ایران، با موقعیت استراتژیک خود در قلب مهم‌ترین مسیرهای تجاری از جمله کریدور‌های شمال-جنوب و شرق-غرب، اکنون با فعال‌شدن عضویت دائم و اجرایی‌شدن قوانین تعرفه‌ای در توافق تجارت آزاد اوراسیا، فرصتی بی‌سابقه برای بازتعریف جایگاه خود یافته است. این توافق که تعرفه‌های تجاری را برای بخش عمده‌ای از کالا‌ها (۸۷ درصد از ۱۰۰۰۰ قلم کالا) صفر می‌کند، دروازه‌ای به بازار‌های پویای منطقه‌ای و جهانی است. 

اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) به‌عنوان یک سازمان بین‌المللی، با هدف تحقق ادغام اقتصادی منطقه‌ای و براساس پیمان اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال ۲۰۱۴ شکل گرفته و در تلاش است آزادی جابه‌جایی کالا، خدمات، سرمایه و نیروی کار را در میان کشورهای عضو فراهم کند.درحال حاضر، کشورهای عضو این اتحادیه شامل جمهوری ارمنستان، جمهوری بلاروس، جمهوری قزاقستان، جمهوری قرقیزستان و فدراسیون روسیه می‌شوند و جمهوری اسلامی ایران نیز از سال ۱۳۹۷ به‌عنوان عضو ناظر این اتحادیه حضورداردکه براساس تفاهمات انجام‌شده درسال۱۴۰۱ایران نیزازامروز یعنی ۲۵‌اردیبهشت ۱۴۰۴ به‌عنوان عضو دائم این اتحادیه از تمام مزایا از جمله تعرفه گمرگی صفر برای تجارت میان اعضا برخوردار می‌شود.همکاری‌ها میان اعضا در سالیان گذشته به ایجاد یک بازار مشترک بزرگ کمک کرده و تأثیرات مثبت زیادی با صفر‌شدن تعرفه گمرکی براقتصاد هریک ازاعضا داشته است.هدف‌اصلی این اتحادیه نوسازی وبهبودرقابت‌پذیری اقتصادهای ملی، به‌علاوه ایجاد شرایط برای توسعه پایدار و افزایش سطح زندگی مردم کشورهای عضو است. با حذف موانع تجاری و فراهم‌کردن فضای رقابتی سالم، اتحادیه اقتصادی اوراسیا به‌دنبال جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و ارتقای تکنولوژی در منطقه است.این اتحادیه در تلاش است تا با هماهنگی سیاست‌های اقتصادی، از جمله سیاست‌های مالی و پولی، ثبات اقتصادی منطقه را تضمین‌کند. 

اهمیت اتحادیه اقتصادی اوراسیا

اتحادیه اقتصادی اوراسیا از جنبه‌های مختلف، سهم قابل توجهی در اقتصاد جهان دارد. به‌طور مثال با این‌که جمعیت کشورهای این اتحادیه ۲.۳درصد از جمعیت جهان را در برمی‌گیرد اما مجموعا بیش از ۲۰ درصد تولید گاز جهان در این کشورها انجام می‌شود.  همچنین میزان تولید نفت اعضای این گروه ۱۴.۵ درصد از کل تولیدات جهان است. این اتحادیه همچنین ۶.۱درصد ازغلات جهان و ۵.۳درصد از شیر جهان را تولید می‌کند.حدود ۴ درصد از خطوط جاده‌ای و ۳ درصد از خطوط ریلی جهان در کشورهای عضو این اتحادیه متمرکز شده است و نزدیک به ۸۵ درصد از جمعیت کشورهای این اتحادیه به‌طور مستقیم به اینترنت دسترسی دارند.همچنین ۴.۳درصد از فولاد جهان در کشورهای عضو این اتحادیه تولید می‌شود و جمع کل تولید ناخالص داخلی این کشورها در حال حاضر رقمی بالغ بر ۲۳۹۱ میلیارد دلار است که ۳.۲درصد از کل تولید ناخالص داخلی جهان را شامل می‌شود. همچنین تولید صنعتی اعضای این اتحادیه در سال ۲۰۲۲تا ۲۰۲۳ عددی بالغ بر ۱۰۳ میلیارد دلار بوده که معادل ۲.۲ درصد تولید صنعتی جهان را شامل شده است.در‌خصوص حجم تجارت خارجی اتحادیه اقتصادی اوراسیا با کشورهای ثالث در سال ۲۰۲۱  به رقمی بالغ بر ۹۸۸ میلیارد دلار برمی‌خوریم که معادل ۲.۷ درصد صادرات جهانی است.این ارقام نشان می‌دهد که همکاری ایران با کشورهای عضو این اتحادیه می‌تواند ظرفیت‌های تجاری ایران را به‌شکل مطلوبی افزایش دهد. 

میزان همکاری ایران با اتحادیه

توافقنامه تجاری موقت ایران با کشورهای اوراسیا در سال۲۰۱۸ امضا شد و از آن سال تا سال۲۰۲۳ گردش تجاری ایران با کشورهای عضو این گروه تقریبا ۲برابر شد. مبادلات تجاری ایران با کشورهای عضو این اتحادیه در ۱۰ماه سال۲۰۲۴ نیز ۱۲.۸درصد رشد کرده است. در این مدت، صادرات کالا از اتحادیه اوراسیا به ایران ۱۶درصد و واردات کالا از کشورمان به میزان ۸ درصد نسبت به ‌مدت‌زمان مشابه سال گذشته میلادی افزایش یافته است. بر این اساس بررسی آخرین آمار گمرک ایران از وضعیت تجارت ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا نشان می‌دهد صادرات ایران به کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال گذشته با افزایش ۲۰ درصدی به بیش از ۲‌میلیارد دلار رسید. در این مدت یک میلیارد و ۱۲۱ میلیون دلار کالا به فدراسیون روسیه، ۵۰۵ میلیون دلار به ارمنستان، ۲۷۸ میلیون دلار به قزاقستان، ۱۱۱ میلیون دلار به قرقیزستان و ۲۱ میلیون دلاربه بلاروس صادرشده است.همچنین سال گذشته معادل یک میلیارد و ۵۱۰ میلیون دلار کالا از مبدا کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیاوارد ایران شده که نسبت به مدت مشابه سال۱۴۰۲ کاهش۲۰درصدی رانشان می‌دهد.  در‌حال حاضر، حجم مبادلات تجاری ایران با اتحادیه اوراسیا در حدود ۵ میلیارد دلار برآورد می‌شود اما با توجه به ظرفیت‌های توافق تجارت آزاد، این رقم می‌تواند طی سه تا پنج سال آینده به بیش از ۲۰ میلیارد دلار افزایش یابد

جهش اساسی در تجارت خارجی ایران

ظرفیت‌ها و توانمندی‌های کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا و روند تقویت همکاری ایران در تجارت آزاد با کشورهای عضو و حالا آغاز عضویت دائمی در این اتحادیه، می‌تواند زمینه‌ساز جهش اساسی در تجارت کشورمان باشد.این درحالی است که میزان کنونی تجارت در میان کشورهای عضو این اتحادیه رقمی در حدود ۹۰۰ میلیارد دلار است. با توجه به این‌که حجم تجارت خارجی ما حدود ۱۰۰ تا ۱۱۰ میلیارد دلار است، حجم تجارت در اتحادیه اوراسیا حدود۹ برابر این رقم است و از این رو، اگر ما بتوانیم فقط ۵ تا۱۰ درصد این حجم تجارت را به‌ خودمان اختصاص دهیم، می‌توانیم جهشی اساسی در تجارت ایجاد کنیم.  این وضعیت امکان دسترسی ما به روندها و اطلاعات اتحادیه را فراهم می‌کند و سبب می‌شود از فرصت‌های همکاری در این چارچوب مطلع شویم و بتوانیم گام‌هایی مناسب برای مشارکت با اعضای اتحادیه برداریم. از این منظر، عضویت دائم ایران اتفاقی خوب در تجارت کشورمان محسوب می‌شود. 

پاشنه آشیل تجارت ایران و اوراسیا

یکی از موانع کلیدی تهران برای بهره‌برداری از توافق اوراسیا، ضعف زیرساخت‌های حمل‌ونقل ایران، به‌ویژه در مرز‌های شمالی است. بنادر شمالی، مانند بندر‌انزلی و امیرآباد و پایانه‌های مرزی مانند نوردوز (ایران - ارمنستان) که دروازه ورود ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا است، از نظر ظرفیت و فناوری، آماده پذیرش حجم بالای تجارت با این اتحادیه اقتصادی نیستند و تأخیر‌های لجستیکی و هزینه‌های بالای حمل‌ونقل، رقابت‌پذیری کالا‌های ایرانی را کاهش داده‌اند. بدون سرمایه‌گذاری فوری در نوسازی بنادر، راه‌آهن و سیستم‌های لجستیک هوشمند، ایران نمی‌تواند به هاب ترانزیتی منطقه تبدیل شود و از مزایای بی‌شمار تجارت آزاد بهرمند شود.همچنین، این موضوع می‌تواند فرصت‌های تجاری را به سمت رقبایی مانند ترکیه یا آذربایجان هدایت کند که در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری‌های کلانی در کریدور‌های ترانزیتی انجام داده‌اند. اگر ایران بتواند با همکاری اعضای اوراسیا، مانند روسیه، پروژه‌های مشترک زیرساختی مانند تکمیل کریدور شمال-جنوب راتسریع کند، می‌تواندجایگاه خود را به‌عنوان یک گره‌گاه ترانزیتی تثبیت کند اما این نیازمند هماهنگی سیاسی وغلبه برموانع دیپلماتیک است که باتوجه به پیچیدگی‌های ژئوپلیتیکی منطقه، چالش‌برانگیز خواهد بود. 

ظرفیت‌های اتحادیه اقتصادی اوراسیا 

(این آمار تا پیش از عضویت رسمی ایران در اتحادیه است)

۱- جمعیت 

۱۸۵ میلیون نفر 

۲.۳ درصد از جمعیت کل جهان

۲- جمعیت فعال اقتصادی

۹۳.۴میلیون نفر 

۲.۶درصد از جمعیت فعال اقتصادی جهان

۳- میزان تولید نفت

۶۱۱.۷میلیون تن 

۱۴.۵ درصد از تولید نفت جهان

۴- میزان تولید گاز

۸۱۸ میلیون متر مکعب 

۲۰.۳درصد از میزان تولید گاز جهان

۵- تولید برق

۱۳۳۵ میلیون کیلووات 

۴.۷ درصد از تولید برق جهان

۶- تولید فولاد

۸۴ میلیون تن 

۴.۳درصد از تولید فولاد جهان

۷- تولید چدن

۵۷.۵میلیون تن

۴.۳ درصد از تولید چدن جهان