ایران به دنبال فتح دروازه فارسی‌زبان آسیای مرکزی
در قلب آسیای مرکزی، ایران در حال پیاده‌سازی یک دیپلماسی اقتصادی هوشمند برای تبدیل پیوندهای عمیق فرهنگی به مزیت‌های استراتژیک اقتصادی است.
حضور وزیر اقتصاد ایران در مجمع سرمایه‌گذاری دوشنبه و اعلام هدف‌گذاری برای رساندن تجارت دوجانبه به ۵۰۰ میلیون دلار، فراتر از یک اعلام موضع دیپلماتیک، نشان‌دهنده تلاشی جدی برای فتح “دروازه فارسی‌زبان” منطقه، مقابله با انزوای ناشی از تحریم‌ها، و فعال‌سازی کریدورهای ترانزیتی حیاتی در رقابت با سایر قدرت‌های منطقه‌ای است.
حضور هیئت بلندپایه اقتصادی ایران به ریاست دکتر سید علی مدنی‌زاده، وزیر اقتصاد، در مجمع بین‌المللی سرمایه‌گذاری دوشنبه، نقطه عطفی در تلاش‌های ایران برای تعمیق نفوذ اقتصادی در حیاط خلوت استراتژیک خود، یعنی آسیای مرکزی، محسوب می‌شود.
۱. تحلیل کمی: از وضعیت فعلی تا چشم‌انداز ۵۰۰ میلیون دلاری
برای درک اهمیت این هدف‌گذاری، باید به آمار و ارقام توجه کرد:
- نقطه شروع: حجم تجارت ایران و تاجیکستان در حدود پنج سال پیش، تنها ۵۷ میلیون دلار بود.
- وضعیت فعلی (۲۰۲۴): این رقم با یک جهش قابل توجه به حدود ۳۷۷ میلیون دلار رسیده است.
- هدف کوتاه‌مدت: رسیدن به ۵۰۰ میلیون دلار که در سخنرانی وزیر اقتصاد نیز بر آن تأکید شد.
- هدف بلندمدت: هدف‌گذاری مشترک ۱ میلیارد دلار و در نهایت رسیدن به ۳ میلیارد دلار با اجرایی شدن کامل موافقت‌نامه تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا.
با این حال، با توجه به حجم ۱۴.۲ میلیارد دلاری اقتصاد تاجیکستان و بازار وارداتی آن، سهم ۳.۵ درصدی ایران نشان می‌دهد که پتانسیل‌های عظیم و دست‌نخورده‌ای برای شرکت‌های ایرانی وجود دارد.
۲. چرا این روابط برای هر دو کشور استراتژیک است؟
فراتر از اعداد، اهمیت این همکاری ریشه در منافع متقابل ژئوپلیتیک و اقتصادی دارد:
-
برای ایران:
-
دور زدن تحریم‌ها: تاجیکستان یک بازار در دسترس و یک شریک سیاسی همسو برای کاهش اثرات تحریم‌ها و ایجاد مسیرهای تجاری جایگزین است.
-
عمق استراتژیک در آسیای مرکزی: تقویت روابط با تاجیکستان به عنوان کشوری با اشتراکات فرهنگی و زبانی عمیق، به ایران اجازه می‌دهد تا نفوذ خود را در منطقه‌ای که عرصه رقابت چین، روسیه و ترکیه است، افزایش دهد.
-
فعال‌سازی کریدور شمال-جنوب: تاجیکستانِ محصور در خشکی، یک مشتری بالقوه و حیاتی برای کریدور ترانزیتی چابهار است. اتصال تاجیکستان به آب‌های آزاد از طریق ایران، یک پیروزی استراتژیک برای تهران خواهد بود.
-
برای تاجیکستان:
-
دسترسی به آب‌های آزاد: ایران کوتاه‌ترین و اقتصادی‌ترین مسیر برای اتصال تاجیکستان به دریا و بازارهای جهانی است.
-
تأمین انرژی و فناوری: ایران با وجود تحریم‌ها، در حوزه‌های فنی-مهندسی، انرژی، دارو و فناوری‌های نوین (که وزیر اقتصاد به آن‌ها اشاره کرد) دارای مزیت نسبی است و می‌تواند نیازهای تاجیکستان را با قیمت رقابتی تأمین کند.
-
توازن‌بخشی در سیاست خارجی: تعمیق روابط با ایران به دوشنبه کمک می‌کند تا در روابط خود با دیگر قدرت‌های منطقه‌ای مانند چین و روسیه، توازن ایجاد کند.
۳. محورهای کلیدی همکاری: فراتر از تجارت سنتی
سخنان دکتر مدنی‌زاده به وضوح نشان داد که ایران به دنبال ارتقای سطح روابط از تجارت صرف به مشارکت‌های استراتژیک است:
- انرژی سبز: با توجه به پتانسیل عظیم تاجیکستان در تولید برق‌آبی، ایران می‌تواند در زمینه صدور خدمات فنی-مهندسی و ساخت تجهیزات نیروگاهی همکاری کند.
- اقتصاد دیجیتال و دانش‌بنیان: پیشنهاد ایران برای انتقال تجربه در حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی و بلاک‌چین، یک پیشنهاد هوشمندانه برای ایجاد وابستگی مثبت و نفوذ نرم در نسل آینده تاجیکستان است.
- زنجیره تأمین کشاورزی و معدن: همکاری در حوزه‌های معدن، شیلات و کشاورزی می‌تواند امنیت غذایی و صنعتی هر دو کشور را تقویت کند.
نتیجه‌گیری: از حرف تا عمل
لغو روادید میان دو کشور از بهمن ماه سال گذشته و فعالیت بیش از ۱۶۰ شرکت ایرانی در تاجیکستان، زیرساخت‌های لازم برای این جهش اقتصادی را فراهم کرده است. با این حال، تحقق چشم‌انداز ۵۰۰ میلیون دلاری و فراتر از آن، نیازمند رفع موانع بانکی، تسهیل ضمانت‌های صادراتی و حمایت فعالانه دولت از بخش خصوصی برای رقابت با رقبای قدرتمند در بازار جذاب آسیای مرکزی است. این سفر و تاکیدات وزیر اقتصاد، گامی مهم در این مسیر است، اما موفقیت نهایی در گروی پیگیری مستمر و اجرایی کردن ۱۲ سند همکاری امضا شده در سفر اخیر ریاست‌جمهوری خواهد بود.
